23 Eylül 2019

Azra Erhat


"Parlak ayın çevresinde sayısız yıldız
Rüzgarsızken duru gökyüzü
Nasıl yanarsa ışıl ışıl
Bütün doruklar, sivri kayalar ve çayırlar
Nasıl serilirse göz önüne
Gökler yırtılıp da açılır
Tekmil yıldızlar görünür 
Ferahlar yüreği çobanın... "

Endymion efsanesi Homeros'un bu birkaç dizesinden doğmuş gibidir. Ama bu efsanenin asıl kahramanı eski adıyla Latmos, bugün Beşparmak diye anılan dağdır. Beşparmak Dağının eteğinde Menderes Irmağı kendi ovasınca akarak bin bir dolanışla gümüşten aylar çizer. Koca ırmak Bafa Gölüne ve batıda Adalar Denizine pırıl pırıl boşanır. Geceleri Bafa Gölü tepsi dolusu gümüştür. 

Beşparmaklar'ın heybeti insan hayalini uzak geçmişlere, kıtaları sarsıp dağları birbirinin üzerine yığan büyük yer sarsıntıları çağına götürür. Beş doruğunu bir elin beş parmağı gibi göğe uzatan bu dağa bakarken o depremlerin gürleyişini duyar gibi olur insan. Ama ay ışığı bu dağların sertliğini şeker gibi eritir ve çatık kaşlarını çözer. O zaman insan bir dünya manzarası değil, yeryüzüne paldır küldür yıkılmış bir cennet görmüş gibi olur. 

Beşparmak Dağı'nın rüzgârı denizcileri boğmaz, ormanları söküp yamyassı etmez. O rüzgâr yel değirmenlerine üfleyince, en ağır taşları topaç gibi döndürür ve toz haline gelmiş ay ışığı gibi unlar öğütür. 

Beşparmak'ın suları sanki daha güzel hoplamak için en dik uçurumları seçerler, avuç avuç elmasları, pırlantaları sağa sola saçarlar. Denize kavuşmak aşkıyla kendilerini kayadan kayaya atan bu sular bağırlarını parça parça ederler, birbiri ardınca köpük tabanları gürleterek Büyük Menderes'e kavuşurlar. Irmağın kıyısında şafak renkli zakkum çiçekleri altın şamdanlar gibi dikilir. 

Beşparmaklar'da ağaçlar sert ve çıkıntılı kayaları avuç gibi kavrarlar. Bazıları uçurumun dibine bakmak için yarlardan eğilirler, başları yokuş aşağı inen atlılar gibi dimdik arkaya irkilirler. Pınarın tatlı suyunu içmek için kıyısına üşüşürler, çimenlerde halka olup yellerle hora teperler, sonra meralara gelip dinlenirler; kalkarlar geçit resmi yapıyorlarmış gibi Beşparmaklar'ın keskin doruklarından dizi dizi göklere doğru çıkarlar. Ağaç kalabalığının ne olduğunu asıl burada görmeli. Burası bir dal ve yaprak mahşeridir. 

Beşparmaklar'ın üstünde zikzaklayan şimşekler gelin telleri gibi çakar, bulut bulut yağmurlar boşanır, sonra da çevre çevre gök kuşakları salınır. 

Endymion efsanesi işte bu dekor içinde doğdu. Endymion, Beşparmak Dağı’nda sürülerini otlatan bir çobanmış. Kavalından başka bir varlığı olmayan yoksul bir çoban. Gündüz kayadan kayaya hoplayan boynuzlu, sakallı kara keçilerini gözler, yamacın misk kokulu kekiklerini yiyen sürünün titrek meleyişlerine kulak kabartırdı. Kavalı Endymion'un biricik dostu, sırdaşıydı. Dağlarda yapayalnız yaşamanın verdiği hürlük, açıklık duygusunu da kalabalık şehirlerde oturan hemcinslerine özlemini de hep bu kavala söylerdi. Kaval sanki onu biran dinler, sonra boğuk veya tiz, gülen veya ağlayan seslerle duygularını dile getirir, uzak doruklara kadar ulaştırırdı. Endymion'un kavalı yalnız çobanın sevincini, özlemini söylemekle kalmaz, kara dorukların, yeşil çimenlerin, bulut bulut yapraklarıyla sağa sola serpilmiş ağaçların, cıvıl cıvıl akan suların da seslerini duyururdu. 

Bu ıssız dağlarda Endymion'u ne gündüz kavalını üflerken, ne gece taze çayırın üstüne uzanıp sere serpe uyurken kimsecikler görmezdi. Yalnız, ay ışığı görürdü onun gürbüz bedenini, erkekçe güzelliğini. Ay tanrıçası Selene, Endymion'a baka baka, gönül vermişti ona. Her gece üzerine eğilir, gümüş ışığıyla onu sarıp bütün gövdesini içine alırdı. 

Sevişmeleri sabaha kadar süren ışıklı bir uykuda uzun, aralıksız, durgun bir birleşme idi. Endymion her gece serin çayırın üstüne yatınca kollarını sevgilisine açardı. 

Selene de gökte ne zaman doğarsa, nerede doğarsa, hemen çobanına koşar, gövdesini ışınlarıyla sarar, öperdi. 

Ne var ki, Selene bazı gece daha çok, bazı gece daha az kalırdı sevgilisinin yanında. Ayın Endymion'la hiç birleşemediği karanlık geceler de vardı. Onlar Beşparmaklar’ın dorukları gibi kara, korkulu bir bekleyiş içinde geçerdi. Ama bu bekleyiş uzun sürmez, ilk ay gökte gözüktü mü, Endymion'la Selene gene kavuşurlar, denizden yeni çıkmış balıklar kadar serin, diri, parıltılı gövdelerini birbirlerine değdirirlerdi. Her buluşmada ilk defa buluşuyormuş gibi olurlar, hiç tatmadıkları bir tadı dudaklarında eme eme doyamazlardı. Her öpüşte gövdeleri daha da aydınlanır, tepeden tırnağa nur kesilirdi. Endymion'la Selene için sevgi, ışığın ta kendisiydi. 

Ölümsüz tanrılar kimi zaman kıskanır insanların mutluluğunu. Sevgiyle insanların bir çeşit ölümsüzlüğe ermelerini, tanrılara denk gelmelerini istemezler de ondan. Ama tanrıların tanrısı Zeus, Selene ile Endymion'un bu hep yenilenen bitimsiz sevgilerinden hoşlanmış, Beşparmak Dağları’nın yoksul çobanına bir armağan vermeyi kurmuş. Dile benden ne dilersen, demiş ona. Endymion'da ne dilesin, ölümsüz bir uykuda uyumayı dilemiş. 

O gün bugün Beşparmak dorukları ay ışığında karlı gibi ağarır. Ulu çamları uyuyan ve ışıklı düşler gören insanlara benzer. Nerden geldiği belirsiz bir esintiyle yaprakları ürperir, fısıldaşır zaman zaman.  Ay ışığı göklere parmak uzatan doruklardan aşağı su şırıltısı gibi şarıl şarıl akar. Yamaçlarda çobanların yaktığı ateşler mavi mavi tellenen ince dumanlar salar. Endymion’un kavalı yankılanır kayadan kayaya. Hep aynı sestir o, dağların ıssızlığını, insanların özlemini söyler. Ayın çevresinde yıldızlar kıpırdaşır. Gökler sanki yırtılmış, açılmıştır. Beşparmaklar'ın çobanı Endymion'un ışıklı, ölümsüz mutluluğunu gözümüzle görebiliriz…

(Azra Erhat-Mavi Anadolu")


Azra Erhat
Yazar, Çevirmen

• İstanbul'da 6 Haziran 1915 tarihinde doğdu. Babası tütüncüydü. Annesiyle romantik mektuplaşmalar yoluyla evlenmişlerdi.
• Dedesi, ninesi ve teyzesiyle bir arada yaşıyorlardı. Evlerini İngilizler işgal edip yerleşince, 1922 sonbaharında ailece İzmir'e göçtüler.
•1923 yılında Cumhuriyet'in ilanının coşkusunu İzmir'de yaşadı.
•1925 yılında, babası Viyana’da iş bulunca oraya gitti.
•1927 yılında, Belçika'ya geçtiler.
•1932 yılında, babasını yitirdi.
•Liseyi bitirmesine bir yıl kaldığı için ailesi İstanbul'a döndü kendisi  Brüksel'de kaldı.
•1934 yılında, İstanbul Üniversitesi, Roman Filolojisi Bölümü’ne girdi. Kaydını  yaptırırken kendisine yardımcı olan kişi Orhan Veli'ydi.
•Prof. Leo Spitzer'in öğrencisi  oldu. Asistanı  Sabahattin  Eyüboğlu ile tanıştı.
•Öğretmeni  Prof. Leo Spitzer onu Ankara'da Klasik Filoloji okutan Prof. Georg Ronde ile  tanıştırdı.
•Prof. Ronde  onu DTCF’ye çevirmen olarak aldı.
•1936  yılında, Latince “Grammer”i çevirdi.
•Ankara'ya taşındı.
•1937 yılında, II.Türk Tarih  Kongresi’ne katıldı. Atatürk'ün  gözlerine  vuruldu.
•1941 yılında, Sophokles'den  “Elektra”yı çevirdi.
•1944  yılında, Platon'un “Devlet” adlı yapıtının üçüncü  bölümünü  çevirdi.
•Orhan Veli  ile birlikte Moliere'nin “Versailles Tuluatı” adlı oyununu Türkçeleştirdi.
•1947 yılında, Aristophanes'in “Barış” adlı yapıtını Türkçe’ye kazandırdı.
•Üniversite'de başlatılan kıyımın ilk kurbanı oldu. Doçentliğe yükseldiği üniversiteden Macar biriyle evlendiği bahanesiyle uzaklaştırıldı. Onun ardından Amerikalı bir kadın ile evlendiği gerekçesiyle Sosyolog Muzaffer Şerif'i üniversiteden attılar. Muzaffer  Şerif  ülkesine küserek ABD'ye yerleşirken Azra Erhat İstanbul'a döndü.
•1949 yılında, Ayşe Nur takma adıyla, Yeni İstanbul, Vatan gazetelerinde çalıştı.
•Sabahattin Eyüboğlu ve Halikarnas Balıkçısı ile yaşamını adadığı “Mavi Yolculuk” gezilerini başlattı.
•1950 yılında, BM Uluslararası Çalışma Bürosu’nda iş bulup çalışmaya  başladı.
•1953  yılında, Ayşe Nur takma adıyla günümüzün de çok beğenilen yapıtlarından olan Saint-Exupery'in "Küçük Prens"ini Türk okurlarıyla buluşturdu.
•1954 yılında, "Sophokles'in Hayatı, Sanatı ve Eserleri", A Gabriel'in "Türkiye, Tarih ve Sanat Memleketi" adlı çalışmasını, Colette'in "Dişi  Kedi" yapıtını Türkçeye çevirdi.
•1955 yılında Colette'in "Cicim" yapıtını Türkçe’ye çevirdi.
•1958 yılında,"Aristophanes" adlı özgün çalışması yayımlandı.
•Sevgi, aşk  konusunda baş kaynaklardan biri olan Platon'un "Şölen" adlı yapıtını Sabahattin Eyüboğlu ile birlikte Türkçeleştirdi.
•Çevirisi ve şiirsel uyarlaması 8 yıl süren Anadolu kültürünün en eski destanı olan "İlyada" destanını şair  A.Kadir Meriçboyu ile birlikte çevirmeye başladı.
•A.Kadir Meriçboyu ile birlikte Habib Edip Törehan Bilim Ödülü’nü aldı.
•1960 yılında, "Mavi Anadolu" adlı yapıtını yayımlattı.
•1961 yılında, Türk Dil Kurumu Çeviri Ödülü’nü A.Kadir Meriçboyu ile  birlikte  kazandı.
•1962 yılında, "Mavi Yolculuk" günlerini kitaplaştırdı.
•1965 yılında, Vedat Günyol, Sabahattin  Eyüboğlu ile ortaklaşa J. Bruller'in "İnsanlar ve İnsanlar" adlı yapıtını Türkçeleştirdi.
•1966 yılında, "Küçük Prens"in ardından Saint-Exupery'in "Güney Postası" yapıtını Türk okuruna sundu.
•Sabahattin Eyüboğlu'yla birlikte Aristophanes'in "Kuşlar", "Kadınlar Savaşı" adlı yapıtlarını Türkçeye aktardı.
•1968 yılında, Van Gogh'un kardeşine duygu dolu mektupları  "Theo'ya Mektuplar" adlı yapıtı dilimize kazandırdı.
"İşte İnsan Ecce Homo" çalışması yayımlandı.
•1970  yılında, yıllarını verdiği yüzlerce yıl sonra doğduğu topraklarda  konuşturduğu İzmirli ozan Homeros’un "Odysseia" destanını A. Kadir Meriçboyu  ile çevirdi.
•1971 yılında, 12 Mart'ta Türk hümanizminin öncüleri Vedat Günyol, Sabahattin Eyüboğlu ile birlikte tutuklandı. Yargılanıp aklandı.
•Yeğeni  "Gülleyla'ya Mektuplar"ı kaleme aldı  (2002'de  ancak  yayımlanabildi).
•1972 yılında, Anadolu antik kültürleriyle köprünün kurulmasında önemli bir yeri olan "Mitoloji Sözlüğü"nü hazırlayıp sundu.
•1973 yılında, can yoldaşı Sabahattin Eyüboğlu'nun ölümüyle yarım kalan F. Rabelais'in "Gargantua" adlı yapıtını Vedat Günyol'la tamamlayıp yayımlattı.
•1974 yılında, Sabahattin Eyüboğlu ile birlikte hazırladığı "Yunus Emre" adlı çalışmayı yayımladı.
•Yüreğini paylaştığı diğer dostu Halikarnas Balıkçısı'nı "Mektuplarıyla Halikarnas Balıkçısı" adlı kitapta anlattı.
•1976 yılında, çocuklar için Homeros'tan derlediği  "Gül  ile Söyleşiler" çıktı.
•Türk Tarih Kurumu Yayınları arasında  Sabahattin  Eyüboğlu ile birlikte hazırladığı "Hesiodos, Eseri ve Kaynakları" basıldı.
•Sabahattin Eyüboğlu  ile  birlikte  derledikleri  "Pir  Sultan Abdal" adlı yapıt çıktı.
•1977 yılında, Cengiz Bektaş ile birlikte "Sapho Üzerine Konuşmalar-Şiirlerinin Çevirileri" adlı ortak çalışma yayımlandı.
•1978 yılında, yazılarını bir araya getirerek "Sevgi  Yönetimi"adlı kitabını okuruna sundu.
•1979 yılında, "Karya'dan Pamfilya'ya Mavi Yolculuk" yapıtı çıktı.
•1980 yılında, Sabahattin Eyüboğlu'nun “Bütün Yazıları'nın birinci cildini  "Mavi-I, Söz Sanatı Üzerine Denemeler, Eleştiriler" yayımladı.
•1981 yılında, "Mavi-II, Görsel Sanatlar Üzerine Denemeler ve Eleştiriler" adı altında yayımını  sağladı.
•1981 yılında, çocuklara yönelik Anadolu Kültürünün kendi öz kültürümüz olduğunu gösteren "Troya Masalları" adlı derlemesi çıktı.
•1982 yılında, “Mayıs Ölümün Pençesinde Vasiyeti”ni dostu Süha Umur'a yazdırdı.
•1982 yılının Eylül ayında gözlerini geride tamamlayamadığı çalışmaları bırakarak yumdu.
•1983 yılında Bodrum ve Ören'de adına Kültür Sanat Şenliği düzenlendi.
•Vasiyeti Milliyet Sanat dergisinde yayımlandı.
•YAZKO, adına Çeviri Ödülü koydu. Bir süre sonra hepsi unutuldu.
•1996 yılında, "En Hakiki Mürşit" kitabı çıktı.
•2002 yılının Haziran ayında Atatürk sevgisinin ürünü "Gülleyla'ya Anılar" adlı  yapıtı  Can  Yayınlarınca yayımlandı.


Çocukken adını hep duyduğu yaşamında görünmez, içgüdüsel yol göstericisi olan Atatürk'ü Ankara  Dil  Tarih  Coğrafya  Fakültesinde,  öğrencilik yıllarındayken görebilmişti ilk kez. Yazı geçirmek için  İstanbul'a  gelmişti.  Dolmabahçe Sarayı’nda ikinci Türk Tarih Kongresi toplanıyordu. "Atatürk  geliyor!"  haberi  bir alev gibi sıçramıştı,  sıradan sıraya.

Sonra  bir  hışırtı,  sert  adımlar, birçok  insan  ve  başlarında  bir adam.  İşte  o  büyük  an  gelmişti. "Bir  adam mı,  hayır,  kollarını,  bacaklarını,  bedenini  göremedim, yalnız  iki  göz  gördüm.  Bizi  gördü mü?  Belki  gördü,  belki  görmedi, ama  biz  gördük,  ben  baktım  ve gördüm,  bütün  benliğimle  baktım ve  gördükçe göreceğim  o  gözleri, ömrüm  oldukça  yeni  yeni  anlamlar  çıkaracağım  o  bakışlardan.  O gün  yirmi  yaşında  toy  bir  kızdım, ama o bir tek bakış uzun bir yolun ucundaki  ereği  aydınlatan  bir  ışık çizgisi oldu  bana"  diyordu bu  tarihi  karşılaşma  için Azra Erhat.

Bundan  sonraki  yaşamında  nasıl  bir  yol  izleyeceği  bir anda  netleşmişti.  Atatürk  ona  sanki  sihirli  bir  değnekle  dokunmuş her şey  yerli  yerine  oturmuştu. "Atatürk'ün gözleri ne renkti?" diye düşündü; "Renklerin hepsiydi, mavi,  yeşil, boz,  ak ve çelik  ışınlar  saçıyordu.  Hem  sert, hem  yumuşak, hem, nasıl diyeyim, bulanıktı bu bakış. Böyle  göz,  böyle  bakış  görmedim ömrümde,  anlamını  yorumlamaya ömrümün  yetmeyeceğini  de  bilirim, ama o göz bana bir bilinç  açısı  açtı, gün  geçtikçe  ne demek  istediğini daha  iyi  anlıyorum ve  anlayacağım, çünkü  o  kılavuz bakışın  uyarısına kulak vermekten  vazgeçmeyeceğim hiçbir zaman."

İstanbul'da  Şişli'de  üç  katlı  büyük ve kalabalık bir evde geçti çocukluğu.  Annesi  ve  babası  Selanikliydi.  Türkçe,  Rumca  ve  Fransızca  olmak üzere,  üç dil  konuşulurdu bu evde. Çocukluk  yılları  İstanbul'un işgal  günlerinde,  korku  ve güvensizliğin  hakim  olduğu  bir ortamda geçiyordu.

Akile,  Ehat,  Azra  ve  Fazıl,  bu dört  kardeş  arasında  tuhaf bir ikilik  sezerdi  küçük  Azra.  “Bizler akıllı,  onlar  güzeldi.  Çirkin  olduğumu  çocukluğum  boyunca  hep duydum.  ‘Akile güzel,  Azra  çirkin, ama  akıllı’  deyip  dururlardı.  Ben de  eziklikle  üstünlük  karışımı  bir duygu  duyardım ablama karşı"  diyerek anıyordu o günlerini. 

Evde  bir  telaş  başlamıştı.  İzmir'e  taşınma  söylentileri  dolaşıyordu  ortalıkta.  Son  zamanlarda daha bir sessiz ve durgun olan babasının  işleri  iyi  gitmiyordu  İstanbul’da.  "Çocukluğumda mutlu olamadığım  şehir"  diye  andığı  İstanbul'dan,  mutlu  olacağı  kente,  İzmir'e taşındılar.


İstanbul da  kapalı  ev  ortamının  sıkıntılı  boğuk  havasının tersine,  İzmir'de  günlük güneşlikti her şey.  Evlerinin birkaç adım ötesinde,  o  güne  dek  hiç  görmediği, ona  göre  sihirli  bir dünya  olan  sinema ile tanışmıştı. 

Karanlık  salona  gidip,  piyano eşliğinde  seyrettiği  “Atlantis”  filmi, birkaç Şarlo oyunu, tüm iç dünyasını  değiştirmeye,  gözlerini  unutulmaz imgelerle doldurmaya başlamıştı.  Bir  de  gramofon  vardı  evde. Şarkılar,  tangolar,  valsler  evin havasını  değiştiriyor,  ablasının komşu  kızlarla  yaptığı  dansları  bir kenardan izleyerek, “Acaba bir gün ben  de  dans  edebilecek  miyim?” diye hayaller kuruyordu. 

Bir gün İtalyan bir piyano hocası  çıkageldi.  Dört  beş  tuşa  bile uzanamayan minik  elleriyle,  notaları,  gamları  öğrenmeye  başladı. Hocası Signor Alfonso'nun gözüne girmeyi  başarmıştı.  "Corriere dei  Piccoli"  adında  bir  de  çocuk gazetesine abone  olmuştu.  Bu  gazetedeki  öykülerin  kahramanları çok  geçmeden,  uykularına  girmeye  başlamış,  hayal  dünyasını zenginleştirmişti. 

Evde  konuşulan  dillere,  hocaları, gazeteleri sayesinde,  İtalyanca da  eklenmişti.  İtalyanca  ve  Fransızca'nın ayrı ayrı diller olduğunun ayrımına varmadan, sanki konuşulan  her dili  anlıyordu.  İzmir'in  güneşli, sıcak, canlı havasında günler eğlenceli  geçiyordu.  Böylesi  günlerin birinde önemli  bir olay oldu. 29  Ekim de  Cumhuriyet  ilan  edilmişti.  “Kemal  Paşa,  Gazi  Mustafa Kemal! Yaşa!  Bin yaşa”  sesleri çınlıyordu  her yanda.

Cumhuriyet'in henüz ne olduğunu  bilmiyordu  küçük Azra. Gazi'nin  resimleri  gelmiş,  babasının yazıhanesine asılmıştı.  Üzerinde Atatürk'ün  kalpaklı  bir portresi bulunan,  küçük bakır bir plaka da Azra'ya verilmişti. 

Babası  bir  gün  Viyana'ya  gidiyoruz  haberiyle  çıkageldi. Ailede Viyana'ya  gitmek  bir  gelenekti. Kalbinde küçük bir kusurla doğan Azra'yı,  bebekliğinde  Viyana'ya götürerek,  Cottage  Sanatoryumu’na  yatırmışlardı.  "Çirkinliğim yetmiyormuş gibi, bu kalp sakatlığı  ayrıca  beynimi  kurcalardı. Koşmak  ip  atlamak,  fazla  yorulmak bana yasaktı,  daha kötüsü evlenemeyeceğini,  çocuğumun olamayacağı söylentileri  fısıltı  olarak  dolaşırdı büyükler arasında" diye yazacaktı Azra  Erhat o günleri.

Büyük  gösterişli  mağazaları,  caddeleri,  Gotik  kiliseleri,  fıskiyelerin  bulunduğu  parklarıyla  Viyana  karşısındaydı  ve yeni bir  dünyanın  kapılarını  aralıyordu.  "Çocukluğumdan  beri  her gördüğümü çabucak kapma, ortama  kolayca  uyma  yeteneğim  vardır"  diyen  Azra  Erhat  iki  üç  ay içinde  okuma  yazmayı  öğrenivermişti.  İlk  kez  okula  gitmiş,  gotik harflerle  hatıra  defteri  tutmaya başlamıştı.  Evlerindeki  dillere  bir de  Almanca  eklenmişti.  İki  üç  ay gibi  kısa  bir  sürede  bu  dili  öğrenerek,  günlüklerini  Almanca  yazdı o günden sonra. 


Çok  geçmeden,  Fraulein  Frida Nowi  adında,  bir matmazel  görgü eğitimi  vermek  üzere  eve  geldi. “Nowilein”  onlara,  yemekte Mathilde'nin  uzattığı servis tabaklarından en kötü  parçaları  almayı,  ağır ağır  yemek  yiyip,  tabaklarındaki yemeği  son  kırıntısına  dek  bitirmeyi, sofrada hiç konuşmadan büyükleri  dinlemeyi,  lafa  karışmayıp ancak  sorulan  sorulara  yanıt  vermeyi öğretmişti.  Öksürmek,  aksırmak,  esnemek  yasaktı.  

Azra  Erhat'ın  tüm  yaşamında  Nowilein'ın etkisi  sürecekti  ve  onu  anımsarken  şunları söyleyecekti: "Nowilein'dan öğrendiğim ahlak bugün de uyguladığım  ahlaktır.  Başkasını saymak,  sevmek,  kendinden önce başkasını  düşünmek,  almaktan çok  vermeyi  önemsemek,  gönül kırmamak,  cömert davranmak, kendi  çıkarım  ön plana almamak.  Nowilein'in  bir üstünlüğü  de, bu kurallara hiçbir din kaygısını karıştırmaması, bize hiçbir din ya da inanç  aşılamaya kalkmamasıydı."

Nowilein  ile  birlikte  her pazar öğleden  sonra,  Viyana'nın en büyük belediye  tiyatrosu  olan Burgtheater'daki  çocuk  piyeslerini  izlemeye gidiyordu.  “Tiyatro'nun  herhangi bir  eğlence,  gelişigüzel bir oyun sergileme  yeri  değil  de, insanlığın  çok  ciddi,  çok  önemli bir  törenin  kutlandığı  yer  olduğunu orada öğrendim"  diyordu.

Babasının  bulunduğu  iş kötüye gidiyordu.  Yeni işini Belçika'da sürdürecekti. Viyana'dan ayrılma  zamanı  gelmişti.  Aile  toplanıp  trenle  Belçika'ya  doğru  yola çıktığında  Azra  Erhat  için  kendi deyimiyle  "kültüre  açılış"  yolculuğu  başlamış oluyordu.

İlkokulun  son  sınıfında,  sınıfın en  iyi,  en  başarılı  öğrencilerinin klasik  liseyi  seçmedeki  kararlılıkları, Azra Erhat’ı da etkilemiş, seçimini  klasik  liseden  yana  yapmıştı. Babası:  "A  kızım,  senin  memleketinde Latince ve Yunanca’yı ne yapacaksın?  Dil öğren, bir mesleğe hazırlan daha iyi"  dese de, kızını seçiminde  özgür bıraktı. Böylelikle eski iki  katlı lise binasına  yazılmaya  gitti. Ama hiç de  kolay değildi  bu  kuraldışı  çekimler,  kipler, zamanlardan oluşan Latince’yi  öğrenmek. Pişman olmuştu ama rezil olmak  istemiyordu.  Öğrenecekti, sökecekti bu belalı dili başka yolu yoktu. Ama başarmıştı. Aşkla  başarmıştı. Marie-Anne Cosyn adında zayıf, ince, sivri burunlu, kocaman gözlüklü, yaşı  belirsiz,  solgun, kuru bir kadıncağız olarak tanımladığı Latince  öğretmenine âşık olmuştu.

"Cos'a  kendini  beğendirmek için  yalnız  iyi  bir  öğrenci  olmak yetmez"  diyordu Azra Erhat "Dünyanın  bütün  güzelliklerine  açılmak,  kitaptan,  müzikten,  resimden,  heykelden  anlamak  gerekirdi. Ona ulaşmak için okul dışındaki bütün yaşamımızı üstün bir düzeye çıkarmaya çalışırdık.

Tiyatro,  bale,  opera, bütün  sanatların  kapısını  Cos  açmıştır  bize.  Şimdi  düşünüyorum da,  dördüncü  yüzyıl  Atinası’nda Sokrates'e de aynı  biçimde bağlıydı  gibime  geliyor  öğrencileri.  Daha  da  ileri  giderek  diyebilirim  ki, hümanizmin her  görüldüğü,  her çiçek  açıp  filizlendiği  yerde  iyilik ve  güzellik  aşamasını  simgeleyen bir  kılavuza  bağlanmakla,  onun yolunda  yürümekle  varılır,  varılmıştır  bir  düzeye.  Öyle  güzel  bir sevgiydi  ki  bu  Latince'nin  de,  Yunanca'nın  da,  şiir,  sanat ve  edebiyatın da  sırlarını  açtı bana."

Azra  Erhat  Yunanca'yı  ilk  öğrendiği günleri anlatırken;  "Xenophon'un  Anadolu'daki  bir  askersel serüveni anlatan  ‘Anabasis’  (Onbinlerin  Yürüyüşü)  dil  ve  biçim bakımından  epey  sade  olduğundan Yunanca öğreniminde ilk okunan metindir. O zamanlar ben nerde,  Anadolu  nerde?  İstanbul’dan olduğumu  bilir,  bununla  da  övünürdüm, ama Xenohon'un anlattığı o  zorlu  seferin  bugünkü  Türkiye'den, yani benim ülkemden geçtiğinin ayrımında  bile  değildim. Yanarım,  Anadolu'nun  bilincine bunca geç vardığıma, Türkiye diye bir  kavram  olsaydı  kafamda,  bugün  okuduğumuz  metinler  benim için  canlanırdı.  Latince  çocuk oyuncağı kalıyordu Yunanca karşısında, grameri belalı,  çekimleri daha  da  kuralsız  ve  çetrefil,  yazını öyle zengin, öyle çok yönlü  ki, insan  bir yandan  bu  dile  vuruluyor, öte  yandan  bunca  çabaya  karşın bir  sonuç  alamayacağına  kanaat getiriyor. Elimde sözlükler koca koca,  karıştırıp duruyor,  birkaç satırlık  bir  metni  çözmek  için  akla karayı seçiyordum" diyordu. 


Lisede  ezberciliğe  yer  vermeyen  öğretim  sayesinde  kültürünü sağlam temeller üzerine oturtmuştu.  "Lisede  hep  duyduğum ve  gönülden  benimsediğim bir tümce de şu idi" diyordu. "Kültür insanda her şeyi  unuttuktan  sonra  kalan şeydir. İlk gününden bize bilgi değil  de  kültür  aşılamayı  amaç  gütmüştür öğretmenimiz.  İşte Brüksel Lisesi'ndeki mutluluğumun  asıl nedeni  bu.  Batılı  kafanın üstünlüğünü  burada  görürüm  ben.  On dört  yıl  çevirisine  uğraştığım  Homeros  destanlarının  on  dört  dizesini ezbere okuyamam."

Brüksel'deki lise  eğitimi babasının  beklenmedik  ölümüyle kesintiye uğradı.  Ailenin İstanbul'a dönmesi  gerekiyordu.  Azra  Erhat'ın  yarım  kalan  eğitimi  ne  olacaktı?  Lisedeki  klasik  eğitimi  kendisi seçmişti ve bu konuda aileden hiçbir  destek  görmemişti.  Yoluna devam  etmeliydi.  Annesi  ve  kardeşleri  İstanbul’da  kaldı.  Kendisi de  Brüksel'e  giderek,  "Eğitimimi borçlu  olduğum  iki  aile  var"  diye sözünü ettiği Menkesler ve evlerinde  kaldığı  Kesseler kardeşlerin desteği  ile  yarım  kalan  eğitimini tamamladı.

Yıl  sonu  geldiğinde  liseyi  en üstün  başarıyla  tamamlamıştı.  Belediye  meclisi  salonunda,  kalabalık bir topluluğun önünde,  alkışlar arasında diplomasını aldı.  İçindeki ağlamaklı  duyguyla, ömrünün  bir bölümünü  bitirdiğini  ve  bilmediği yeni bir yaşama doğru yola çıktığını düşünüyordu.

"Benim  tek  dileğim  sevmek  ve sevilmekti,  o  tadı  da tatmıştım  çocukluğumdan  beri,  ama  insan  olmak,  güzel,  yetkin  bir  insan  olmak,  işte  bu  ülküye  erişmekten uzaktım  daha"  diye yazıyordu  yeğeni Gülleyla'ya,  yıllar sonra  o  günleri. Gülleyla  aracılığı  ile Türk  gençliğine  yazıyordu. 

"Davranışlarım  kafamın  buyruğuna  uymuyordu. Bir  duyguya  kapıldım  mı,  dümdüz  gidiyordum  uçuruma doğru.  Kaç kez düştüm  de  çıktım  uçurumların  içinden! Şimdi şimdi kendimi yönetmeyi  başarıyorum,  Gülleyla,  o  ne rahatlıktır, ne mutluluktur  bir  bilsen!  Ellisinden  sonra  insan duruluyor,  saydam  bir  su  gibi  temiz ve  durgun  olmaya,  tepkilerini değil  de  etkilerini  dile  getirmeye alışıyor? İnsan mutluluğu nedir,  ne değildir  biliyorum  artık.  Mutluluğunu  insan kendi yapar,  bunu  anladım. Asıl mutluluk da başkalarını mutlu  etmektir.  Ona  çalıştın,  hele başardın mı, senden güçlü, senden mutlu insan yoktur"  diyordu olgunlaşan düşünceleriyle.

Brüksel kültüre açılıştı onun için,  artık lise bitmiş ve bilime  açılmanın  zamanı  gelmişti. 1934 yılında  İstanbul'a  döndüğünde  ilk  işi  üniversiteye  yazılmak  oldu.  Edebiyat Fakültesi yazan  kapıdan  ürkek,  utangaç  adımlarla  girerken  henüz  19 yaşındaydı. Kayıt odasına  giderek,  diplomalarını gösterdi.  Uzun  yıllar  Türkçe'den uzak kalışı, konuşmasını güçleştiriyordu.  Bozuk  Türkçe’siyle  yazılmak  istediğini  söyledi.  "Nasıl  söylemiş  olacağım  ki  biraz  ötede  duran  uzun boylu,  yüzü  pütür pütür bir  genç  alaycı  bakışlarla  süzdü beni.  Memurun  sorularına  doğru dürüst  yanıt  veremediğimi  görünce,  yanıma  gelip  kayıt  işinde  yardımcı oldu bana. Meğer şair Orhan Veli  imiş!  Kalem  memuru  sormuş: "Liseyi nerede okudunuz?" Ben de: "Beljika'da"  demişim.  Orhan  Veli sonraları bana  “‘L'Azros’  adını  takmıştı" diyordu Azra Erhat, nasıl kayıt olduğunu anlatırken. O günden sonra  ‘L'Azros’ adı  Orhan  Veli'nin bir anısı olarak sürüp gitti."

Üniversitelere o yıllarda Alman üniversitelerinin bütün otoriteleri  toplanmıştı.  Leo  Spitzer de seçkin  profesörlerden biriydi. Geldiği  Marburg  Üniversitesi’nden  tüm  asistanlarını,  doçentlerini  ve  yardımcılarının  hepsini getirmişti.  Profesörler Yunanca  ve Latince bilen Azra  Erhat'ı  paylaşamıyorlardı. Ama o kararını vermiş, Spitzer'in  kürsü  başkanı  olduğu Roman  Filolojisine  yazılmıştı.  Latince-Yunanca  bilmesi  Arkeoloji bölümü  başkanı  Prof.  Helmut Bossert'in  de  dikkatini  çekmiş, "Latince-Yunanca  bilginizden  çok daha  verimli  bir  yolda  faydalanmak  elinizde"  diyerek  arkeolog olması  yönünde  ikna  etmeye  çalışmıştı.  Azra  Erhat  bir  türlü  karar verememişti.  Spitzer araya girerek Bossert'e,  "Benim  en  iyi  öğrencimi  alamazsınız"  diyerek  duruma el koymuştu.  Bu yerinde bir karar olmuştu  çünkü  Azra  Erhat  Spitzer'in  öğrencisi  olmaktan  hiçbir zaman  pişmanlık  duymayacağını kısa  zamanda  anlayacaktı.  Spitzer Batı üniversitelerindeki havayı  estiren,  öğrenci-öğretmen  birliğini sağlamayı  canla  başla  başaran  bir profesördü.  Bu  grubun  içinde Fransa'dan  yeni  dönen  ve  Spitzer'le  birlikte  çalışan  Sabahattin Eyüboğlu  da vardı. 

Azra  Erhat  ömrü  boyunca  hep sevip  saydığı,  ayrıcalıklı  bir  yeri olan  Sebahattin  Eyüboğlu’yla  bu yıllarda  tanıştı;  ömürleri  boyunca da uyum ve sevgi içinde çalıştılar.


Spitzer’in  evinde,  perşembe akşamları  düzenli  olarak  yapılan toplantılarda,  araştırmalar,  İspanyolca  seminerleri,  piyes,  şiir,  düzyazı  tanıtımları  ve  yorumları  yapılır, bunlar karşılıklı olarak tartışılırdı.  Spitzer bunun dışında eğlenceleri  de  esirgemez,  evinde  yaptığı büyük  toplantılara,  İstanbul'un  en seçkin  sanat,  müzik,  edebiyat adamlarını  çağırırdı.

1936  Temmuzu’nda  Spitzer Wahington'dan,  Johns  Hopkins Üniversitesi’nden  davet  almış  ve bu görevi kabul etmişti.  Bu haber bölümde  büyük  üzüntüyle  karşılanmıştı.  Azra  Erhat  Spitzer'in  yerinin  doldurulamayacağına  inanıyor,  kendi yaşamına  da  nasıl  bir yön  vereceğini  bilemiyordu.  Spitzer  gitmeden  bu  duruma  da  bir çözüm  bulmuştu. En gözde öğrencisini, hem Almanca, hem  Latince-Yunanca  bilen  bir  asistan aramakta  olan  Prof.  Rodhe  ile  tanıştırarak  şöyle  demişti:  "İşte  benim  Latince-Yunanca  bilen  tek öğrencim,  alın  işte Azra'yı size veriyorum,  aradığınız  asistan  odur, alın götürün  Ankara'ya!" 

Her şey iyi hoştu. Ama nasıl kabul ettirecekti ailesine? Tartışmalar,  uzun  konuşmalar sonunda karar verildi. 31  Ağustos 1936 akşamı Toros  Ekspresi’ne binerek, annesiyle birlikte yeni bir geleceğe yüreğini sonuna  dek açtı. 

İşi  100  lira  maaşla  Dil  Tarih Coğrafya  Fakültesi  Klasik  Filoloji Bölümü’nde  çevirmenlikti.  Ama görünen  manzara  böyle  değildi, yapılacak  çok  şey  vardı.  Profesöre yardım edecek kimse olmadığı için  her  iş  Azra  Erhat'a düşüyordu.  Kitaplığın oluşturulması,  daktilo,  sekreter,  çevirmen,  asistan hepsi  onda  toplanıyordu.  Almanca metinleri  Türkçe'ye  çevirmek hepsinden  zordu.  Verilen  metinlerin  Almanca’sını  çok  iyi  anlıyor, ancak  Türkçe’si yetersiz  geliyordu  çevirmek  için.  Bununla  ilgili bir  anısında,  "Bir  derste,  profesör geyikten  söz  edecek  oldu,  Almanca’sını  söyledi,  bense  unutmuşum Türkçe adını,  ne geyik  gelir  aklıma,  ne karaca,  ne  yapayım,  iki elimde  alnımın  sağından  ve  solundan  iki boynuz  uzattım  ‘şöyle bir  hayvan’  dedim.  Sınıfta  bir  kahkahadır koptu"  diyordu.  Ama zamanla  bu  zorlukları aşmış  ve  Türkçe  çevirilerden  büyük  bir  zevk duymaya  başlamıştı.

1940 'lı  yıllarda dünya  klasiklerinin  dilimize  çevrilmesi  bir  kültür  politikası  olarak  benimsendi.  Bu  politika için  "Çok  canlı,  inançlı, ülkücü  bir  hareket" diyen  Azra  Erhat,  Sabahattin  Eyüboğlu,  Nurullah  Ataç, Orhan  Veli' lerin bulunduğu  aydınlarla birlikte, genç Cumhuriyet kuşaklarının  büyümesi  gelişmesi, Batı  kültürünü  tanımaları  için, canla  başla  çalıştı. 

"Atatürk  Türkiye'si  gür  bir  ağaç gibi  büyüyor,  dal  budak  salıyordu" diyordu Azra Erhat. O da Atatürk'ün tanımladığı  bağımsız  ve  özgür  kadınlardan biriydi ve gür bir ağaç gibi büyüyor, dal budak salıyordu.

Kariyerinde  ilerleyerek,  bulunduğu  üniversitede  doçent  oldu.  Ama  iki  yıl  sonra  her şey  birdenbire  kesilerek,  üniversiteden bir grup arkadaşıyla birlikte uzaklaştırıldılar.  1947'de  evlenip 1948'de  boşandığı  eşinin  Macar olması,  bu  olaya  gerekçe  olarak gösterildi.  Üretkenliğine  İstanbul ve  Vatan  gazetelerindeki  yazılarıyla  devam etti.  Uzun  yıllar Uluslararası  Çalışma  Bürosu  Kütüphanesi’nde  çalıştı.

12 Mart döneminde, Sabahattin Eyüboğlu,  Vedat  Günyol,  Magdi Rufer,  Yaşar Kemal'in  eşi Tilda  ile birlikte  tutuklanıp,  4 ay  süreyle çeriye  alınmalarını  şöyle  değerlendiriyordu:  "Suç işlemek  şöyle dursun  56 yıllık ömrümü,  insanlık ve  özellikle  Türkiye  diye,  yalnız içinde  doğdum  için  değil,  bütün bilincim  ve  sevgimle,  kendime yurt,  biricik  vatan  olarak  seçtiğim bir  ülkenin  kültür  hizmetine  vermiştim.  Bunca çabanın tutuklulukla  sonuçlanması  ben yaşta  bir kadını kırabilir,  yıkabilirdi.” 

Kendini  bir  tutuklu  gibi düşünmeden,  Gülleyla'ya  anıları yazdı.  Gülleyla'ya  özgürlüğü  tanımlarken:  "Tutukluluk  gerçekte çok önemli bir şey değildir, özgürlük  görece  bir  kavramdır,  onu  oldum  olası  bilmişimdir.  Salt  özgürlük diye bir şey yoktur,  insan onurunu  az  çok  zedeleyen özgürsüzlüklerin  dereceleri  vardır.  İnsan dış  özgürlükten  yoksun  kalınca, yani  haklı  haksız  bir  suçlamaya uğrayıp  da  içeri  tıkılınca,  hani  o yüzme  gücünü  kazanmak  için  bir ölüm kalım savaşına girişir.  Çünkü insan  onurunu  korumak  baş  koşuldur,  onsuz yaşanmaz"  diyordu.

Homeros'un İlyada ve  Odysseia ile Herodot'u çevirmeyi bir borç ve  sorumluluk  olarak  görüyordu. Bu  başyapıtları  ne  yapıp  edip Türkçe'ye kazandırmak gerekiyordu.  Bir  program  hazırlayarak,  Sabahattin Eyüboğlu’na gitti. “Hangisini  önce  çevireyim?”  diye  sordu. O da “İlyada'dan başla" dedi. Ama nasıl  çevirecekti,  hepsi  şiirdi  bunların.  Sabahattin  Eyüboğlu  bir şair bulmasını  önerdi.  O  sıralarda Mevlana  çevirisini yapmış  olan A. Kadir’le  tanışarak,  önerisini  ona iletti.  On beş  yıla  yakın  sürecek olan  çeviriler  için  girişimlere  başladılar.  

A. Kadir  o  günleri  şöyle anlatıyordu:  "Beni  Homeros'un  o güzelim  havasına  Azra  soktu. Onun  sayesinde  İlyada  çevirisine aşk  ile,  şevk  ile  sarıldım.  Azra'nın derin bilgisi ve sınırsız enerjisi  bana hep güven ve güç verdi. Yoksa ben  o  on beş  yıla  yakın  çalışmayı göze  alamazdım  kolay  kolay... Çok uzun  süren  çalışmamızın  sonunda ben Azra'da  şu  üstünlükleri  gördüm:  Engin  bir  hümanist kültür,  hep  soran  araştırıcı  bir kafa  yapısı  ve  imrenilecek  bir  alçak gönüllülük."  İlyada'nın  birinci  bölümü  "Habib  Edib  Törehan  Bilim Ödülü’nü",  ikinci  bölümü  de  "TDK Çeviri  Ödülü’nü"  getirdi.

Ona göre,  Akdeniz  çevresi  ve efsaneler topluluğu vardı.  Bu efsanelerin  Yunanistan  ve  Roma'ya mal  edilmesinin  nedeni,  Yunanistan  ve  Roma  uyruklu  yazarların kalemiyle,  Yunanca  ve  Latince olarak  yazılmasından  kaynaklanmaktadır.  Oysa  bu  efsanelerin  çıkış  yeri  ne  Yunanistan'dır,  ne  de İtalya,  Anadolu'dur,  Girit'tir,  Mezopotamya'dır,  Fenike,  Mısır'dır, ya da  bütün  bu  yerlerdeki  sözlü geleneklerin karışımından  meydana gelmiş bir bütündür.


Bu  düşünceden  hareketle  hazırladı  Mitoloji  Sözlüğü’nü.  "Batı kaynaklı bir tek mitoloji  kitabını  çevirmektense,  kendi olanaklarımızla,  kendi  yazılı  kaynaklarımızdan  faydalanarak  özgün bir deneme yapmayı yeğ gördük"  diyordu  bu  kitap  için ve  şöyle  devam  ediyordu:  "Esin kaynağım  sevgili  ustam  ve  dostum  Halikarnas  Balıkçısı’dır.  Yurdumuzun eşsiz değerlerine saygıyı  ve  sevgiyi  o  aşıladı  bana...  Bu kitap  Homeros'la  doludur,  nasıl olmasın ki Batı uygarlığının ilk ve en  büyük  ozanı  yurttaşımız Homeros  burcu  burcu  Anadolu kokar."

Vasiyetinde  hep  üç  isim  beraber  gitsin"  diyordu.  "Sakın  beni Balıkçıdan  ve  Sabahattinden  ayırmayın.  Sabahattin  Eyüboğlu  benim  için  hem  bir  baba,  hem  bir kardeş  hem  bir  dosttu.  Balıkçı  da öyle.  Balıkçı  beni  yetiştirdi.  Ben balıkçının  çocuğuyum."  Bu  gönül bağının sonsuza dek sürmesini  istiyordu.  Onlara  göre  "Yunan  mucizesi yüzyıllardan bu yana Batı biliminin  sandığı  ya  da  savunduğu gibi  Yunanistan'dan  doğmuş  değildir,  Yunan mucizesi diye birşey yoktur,  Ege mucizesi vardır.  Felsefe  burada doğmuş  gelişmiştir ve o Hellenistan'a göçtüğü  zaman  arılığını ve  yararlılığını  yitirmiştir.”  Bu  düşüncelerini hayata  geçirmeyi hedefleyen  "Mavi Yolculuk" adı  altında kültür  etkinliklerini  gerçekleştirdiler.  Tüm yurdun,  güzelliklerini,  doğasını, tarihini tanıtmak, canlı canlı ortaya koymak  amacıyla  yapılan  Mavi Yolculuk’un  ilk  fikir  temellerini Halikarnas  Balıkçısı  atmış,  Sabahattin Eyüboğlu'da isim babalığını yaparak, yıllarca uygulamış, yürütmüş, yaymıştı.

Balıkçının  ve  Sabahattin Eyüboğlu'nun  ölümünden  sonra ömrü  yettiğince  onları  yaşatmaya çalıştı.  Balıkçı  1957'den başlayarak ölümüne  dek  birçok  mektup  yazmıştı  kendisine.  Azra  Erhat'a  bir vasiyet bırakmış, ölümünden sonra mektuplarını  yayımlamasını  istemişti.  Azra  Erhat  tüm  mektupları derlemiş,  mektuplarıyla  çıkarmıştı Balıkçı’yı okuyucusunun karşısına. Sabahattin Eyüboğlu'nun yazılarını da büyük  bir  titizlikle  derleyerek, “Söz  Sanatları  Üzerine Denemeler ve  Eleştiriler”  ve  “Görsel  Sanatlar” başlıkları altında topladığı iki ciltlik kitabı hazırlayarak yayımladı.

Azra Erhat kurtuluşu olmayan  bir  hastalığa yakalanmıştı. (Kansere yakalandı. Londra'da tedavi gördü, ama sonuçsuz kaldı. 6 Eylül 1982'de 67 yaşındayken İstanbul’da vefat etti. İstanbul-Üsküdar Bülbüldere Mezarlığına defnedildi. Azra Erhat’ın vasiyeti üzerine; mezar taşında Füreya Koral ’nın yaptığı bir kuş vardır. 2016 yılında Erhat'ın mezar taşındaki kuş saldıra uğramıştır.) Bunu biliyordu. Ama yapmayı düşündüğü  hazırlık aşamasında çalışmaları vardı. Arkadaşı  Süha Umur'u  çağırıp  "Vasiyetimi  yazdıracağım  sana"  dedi.  İki  gün  boyunca  yazdırdı.  Noter  istememişti dostlar arasında bir vasiyetti bu. O güne  kadarki  tüm  birikimi  olan kültürel  mirasını  bırakacağı  kişileri  belirlemiş,  yarım  kalan  çalışmaları  ölüm  döşeğinde  bile  düşünerek,  arkadaşları  arasında  görev dağılımı yapmıştı.

"Asıl büyük çalışmam 'Osmanlı  Münevverinden  Türk Aydınına' adlı  kitaptır" diyordu. Fakat kitap henüz kaleme alınmamıştı. Ama yıllardır kafasında yazdığını  söylüyordu. Üç  bölümde düşündüğü  kitabı  için  notlar  tutmuş, dosyalamıştı. Vasiyetinde bu kitabı  için şöyle  diyordu:  "Kitabın kaynağında Atatürk'e olan sevgim yatar.  Atatürk ile aramda ta çocukluğumdan  başlayıp  hapishane aylarında ve sorgularım sırasında, başka  türlü  bir  ilişki  kurulmuştur. Bu  sevgiye  Sabahattin  Eyüboğlu'da eklenmiştir.  (Atatürk'ü İlyada kahramanlarından Hektor'a benzetmesinin bir dönem sebep olduğu tartışmalarla da gündeme gelmiştir.)

Bu  iki  insan adeta bir  bütün  olarak  benim  içimde yaşar.  Bu  çalışmayı Türk  aydınını anlamak  için  yapmaya  çalıştım. Asıl  amacım  Sabahattin Eyüboğlu’na  varmak  olduğunu  ve  kanımca Cumhuriyet  aydınını,  günahı  sevabı  ile  en  iyi simgeleyen  kişi  olduğuna inandığım için onu bu incelemenin sonunda anlamak,  incelemek  ve  elden  geldiğince  insan  ve sanatçı  olarak  eleştirmektir.  (Eleştirme  sözü bizde,  kınama,  tenkit  etme anlamına  geliyor,  oysa tam tersini istiyorum.)"  Vasiyetinde  adını  verdiği arkadaşları  tarafından  bu kitabın,  imece yoluyla tamamlanmasını istiyordu.

Ölüme giderken ardında  yarım  iş  bırakmak istemiyordu.  Yirmi  yaşında genç bir  kızken Atatürk'ün  gözlerini  görmüş ve  vurulmuştu.  Atatürk ona  öyle  bilinç  açısı  açmıştı ki, bu  bilinçle soluksuz  çalıştı.  Genç  Cumhuriyetimizin  gelişip  büyümesinde  bayrağı  en  önde  taşıyan örnek  bir  insan  ve  aydın  olarak, hiçbir  zaman  göremeyeceği  gençlere, Atatürk'ten aldığı bilinci en iyi  biçimde taşıdı...

Songul Saydam /Taha Toros Arşivi



Related Posts with thumbnails