Sam Kean-Kayıp Kaşık

Sam Kean Güney Dakota, Sioux Falls'da doğdu, yıllarca kırık termometrelerden cıva toplayarak geçirdi,Minnesota Üniversitesinde Kimya ve İngiliz Edebiyatı okudu ve daha sonra kütüphanecilik dalında master yaptı ve şimdi Washington DC'de yazıyor. Öyküleri En İyi Amerikan Bilim ve Doğa Yazarlığı, New York, The Atlantic, The New York Times Dergisi'nde yer aldı.

Kitapları

2011-Kayıp Kaşık/ The Disappearing Spoon (2010)
2014-Bitmeyen Keşif DNA/The Violinist's Thumb(2012)
2016-İnsan Beyninin Gizemi /The Tale of the Dueling Neurosurgeons(2014)

Türkçede yayınlamayan kitapları

2017-Caesar's Last Breath
2019-The Bastard Brigade


Kayıp Kaşık-Sam Kean
Türkçesi: BahaOkar, BurçinDuan
Kolektif Kitap / 360 sayfa

Lise yıllarında nefret ettiğim Periyodik tabloya (ve onla ilgili konulara) 
yıllar sonra kutsal bir şeymiş gibi bakacağımı,cüzdanımda, telefonumda, 
masamda olacağını diyen kişiye deli gözüyle bakardım sanırım. 
Evren-Dünya-Yaşam ile kafamda kalan son puzzle parçasını da bu kitapla 
birleştirmiş oldum..Kitaptaki konular sıkıcı veya zor gelebilir, ama olan biten şeylerin hikaye kısımlarını da anlayamıyorsak vay halimize demekten başka bir şey gelmiyor aklıma...

I. Bölüm : Yerleşim: Sütun Sütun, Sıra Sıra
II. Bölüm : “Atomlar Yaparız, Atomlar Parçalarız”
III .Bölüm : Periyodik Karışıklık: Karmaşanın Doğuşu
IV. Bölüm : İnsan Karakterinin Elementleri
V. Bölüm : Bugünün Ve Yarının Element Bilimi

Giriş

Cıva ile edebiyat dersinde de karşılaştım. Bir zamanlar şapka üreticileri işlenmiş deriden kürkü ayırmak için parlak portakal renginde cıva kullanırlarmış ve buharlı kazanlarda tarama yapan şapkacılar, Alice Harikalar Diyarında’daki çılgın şapkacı gibi, yavaş yavaş önce saçlarını, ardından da akıllarını kaybederlermiş. Sonunda civanın ne kadar zehirli olduğunun farkına vardım. Dr. Rush’ın müshil haplarının bağırsakları nasıl iyi boşalttığı da böylece açıklanmış oluyordu. Vücut cıva da dahil, kendini zehirden ancak bu şekilde kurtarıyordu. Üstelik cıvayı solumak yutmaktan daha beterdi. Merkezi sinir sistemindeki “kabloları” aşındırıyor ve ileri aşamadaki Alzheimer gibi beyin hücrelerini kavurup oyuklar açıyordu.

Ancak cıvanın tehlikelerini öğrendikçe onun yok edici güzelliği beni daha da büyüledi. William Blake’in dizelerindeki gibi: “Kaplan, kaplan! Gecenin ormanlarında ışıltıyla yanan.” Yıllar geçtikçe annemle babam mutfaklarını yeniden dekore ettiler; ayıcıkla kupanın durduğu rafı indirdiler ve bütün ıvır zıvırı karton bir kutuya koyup kaldırdılar. Yakınlarda ziyaretlerine gittiğimde, yeşil etiketli şişeyi bulup çıkardım. İleri geri sallayarak, içindeki çember çizen ağırlığı hissettim. Kenarından baktığımda, gözlerim asıl yatağın kenarlarına sıçramış küçücük parçalara kilitlendi. Orada öylece duruyorlardı, su damlaları gibi parlak, sadece fantezilerinizde karşılaşacağınız kadar mükemmel. Çocukluğum boyunca, dökülen cıvayla heyecanlı bir arkadaşlığım olmuştu ama bu kez elimde tuttuğum küçük kürelerin korkutucu ahengini bildiğimden ürperdim.

Bu tek elementten tarih, etimoloji, simya, mitoloji, edebiyat, adli tıp ve psikoloji öğrenmiştim. Toparladığım element hikayeleri bunlardan ibaret değildi, özellikle de fakültede bilimsel çalışmalara daldıktan ve araştırmalarını küçük bilimsel muhabbetler için memnuniyetle bir kenara bırakabilen bazı profesörler keşfettikten sonra.

Yazmak için laboratuvardan kaçmayı dört gözle bekleyen bir fizik öğrencisi olarak, deneme yanılma deneylerine karşı hiçbir biçimde paylaşamadığım bir sevgi duyan, sınıfımdaki ciddi ve parlak genç bilimcilerin arasında kendimi hep berbat hissettim. Minnesota’da neredeyse hiçbir şey anlamadan geçirdiğim beş yılın sonunda okulu yüksek not ortalamasıyla bitirdim. Laboratuvarda yüzlerce saat harcamama, binlerce denklem ezberlememe, sürtünmesiz makaralar ve rampalarla ilgili on binlerce grafik çizmeme rağmen, temel eğitimimi profesörlerin anlattığı hikayelerden aldım. 



Bütün bu hikayeler içime işledi ve yakın zaman önce ailemin evinde yaptığım kahvaltının ardından, cıva üzerine kafa patlatarak geçirdiğim eski günlerimi hatırlarken, periyodik tablodaki her bir element hakkında gülünç, tuhaf veya tüyler ürpertici bir hikaye olduğunu fark ettim. Bu tablo aynı zamanda insanlığın en büyük entelektüel başarılarından biriydi. Hem bilimsel bir başarı hem de bir öykü kitabı olan periodik tablodan yola çıkarak, ben de elinizde tuttuğunuz bu kitabı, hikayeleri ve başarılan anlatmak için yazdım. Tıpkı aynı hikayeyi değişik katmanlar halinde anlatan bir anatomi ders kitabı gibi…

En basit katmanda, periyodik tablo evrendeki tüm farklı madde çeşitlerini listeler: gördüğümüz ve dokunduğumuz her şeyi meydana getiren yüzden fazla şahsiyet. Tablonun şekli bize aynı zamanda bu şahsiyetlerin kalabalıkta bir diğeriyle nasıl katıştığına dair bilimsel ipuçları da verir. Biraz daha karmaşık bir katmanda, periyodik tablo her çeşit atomun nereden geldiği ve hangi atomların başka atomlara parçalanabileceği ya da dönüşebileceği hakkında her türlü adli tıp bilgisini kodlar. Bu atomlar yaşayan canlılar gibi dinamik sistemlerde doğal olarak birleşirler ve periyodik tablo bunun nasıl olacağını öngörür. Hatta hangi koridorlardaki kötü huylu elementlerin canlılığı kötürüm bırakacağım ya da yok edeceğini de söyler.

Son olarak periyodik tablo antropolojik bir harikadır, insanoğlunun ve fiziksel dünyayla nasıl bir ilişki içinde olduğumuzun tüm muhteşem, kurnazca ve çirkin yönlerini yansıtan bir insan eseri, türümüzün yoğun ama küçük ve zarif bir alfabeyle yazılmış tarihçesidir. En temelden başlayarak ve aşama aşama daha karmaşık olanlara doğru ilerleyerek, bütün bu katmanların üzerinde çalışılmasını hak etmiştir.

Ve periyodik tablodaki hikayeler bizi eğlendirmenin ötesinde, onu anlamanın ders kitaplarında ve laboratuvar kitapçıklarında asla bulamayacağınız bir yolunu sunar. Periyodik tabloyu yeriz, onu soluruz; insanlar onun üzerine bahislere tutuşur ve büyük miktarlar kaybeder; felsefeciler onu bilimin anlamını irdelemek için kullanır; o insanları zehirler; savaşları peydahlar. En üst soldaki hidrojenle en alt sıra boyunca gizlenen insan yapımı imkansızlıklar arasındaki yolculukta kabarcıkları, bombaları, parayı, simyayı, politik oyunları, tarihi, zehiri, suçu ve aşkı bulursunuz. Hatta biraz da bilimi…

01- Coğrafya Kaderdir  

He / B / Sb / Tm / O / Ho

Rus-Kanadalı bir ekip 1937 yılında saf helyum kullanarak daha da etkileyici bir numara yaptı. -452 °F'ye soğutulduğunda helyum tam olarak sıfır viskozite ve akışkanlığa karşı sıfır dirençle, kusursuz akışkanlıkta bir süperakışkana dönüştü. Süperakışkan helyum yerçekimine meydan okur ve düz duvarda bile yukarı doğru akar...

Bütün kimyanın yarısının tek bir cümleyle anlatımı budur: Dış düzeyinde yeterli elektronları bulunmayan atomlar, doğru sayıya ulaşmak için savaşır, takas yapar, dilenir, ittifaklar yapıp bozar ya da her ne yapması gerekiyorsa onu yaparlar. İkinci element Helyum, yegane düzeyini doldurmak için gerekli elektron sayısına tam olarak sahiptir. Bu "kapalı" yapılanma helyuma muazzam bir bağımsızlık verir, çünkü tatmin olmak için başka atomlarla ilişkiye geçmeye, elektron paylaşmaya veya çalmaya ihtiyacı yoktur. Helyum kendi erotik tamamlayıcısını kendisinde bulmuştur...

Bir atom bir stadyum kadar büyütülecek olsa, proton dolu çekirdek 45 metrelik kenar çizgisi karşısında bir tenis topu büyüklüğünde olurdu. Elektronlar bu tenis topunun etrafında hızla görünüp kaybolan toplu iğne başları kadar görünürdü, ancak o kadar hızlı uçar ve insana o kadar çok çarparlardı ki katı bir duvar gibi sahaya girmeyi engellerIerdi. Sonuç olarak, atomlar birbirine dokunduğunda, metfun çekirdek ölü gibi yatar, esas iş sadece elektronlardadır...

Milattan önce altıncı yüzyılda Babil'in asma bahçelerini inşa ettiren büyük kral Nebukadnezar, sarayının duvarlarını sarıya boyatmak için zehirli antimon-kurşun karışımı kullanmıştı. Belki kafayı sıyırması, geceleyin çayırlarda uyuması ve öküzler gibi otlaması hiç de rastlantı değildi. Aynı tarihlerde Mısırlı kadınlar antimonun değişik bir türünü rastık olarak kullanıyorlar, bununla hem yüzlerini süslüyor, hem düşmanlarına nazar değdirecek büyülü güçler elde ediyorlardı. Sonraları ortaçağ rahipleri (lsaac Newton'dan bahsetmiyorum bile) antimonun cinsel özelliklerine kafayı taktılar ve bu yarı metal, yarı iletkenin ne biri ne de öbürü olduğuna, bir erdişi olduğuna kanaat getirdiler. Antimon hapları müshil olarak da nam saldı. Modern haplardan farklı olarak, antimon hapları ince bağırsakta çözülmüyordu ve bu haplar o kadar değerli görülüyordu ki insanlar onları geri almak ve yeniden kullanmak için dışkıları didikliyordu. Hatta bazı şanslı ailelerde bu haplar babadan oğula geçiyordu. Belki de bu nedenle antimon aslında toksik bir madde olmasına rağmen, ilaç olarak bir hayli iş çıkardı. Mozart muhtemelen yüksek ateşle baş etmek için bu haplardan çok fazla aldığı için öldü...

02-Benzer İkizler ve Karakoyun 

C / Si / Ge 

On dördüncü sütunda yer alan germanyum da periyodik tablonun kara koyunudur. Üzgün, şanssız bir element. SiIisyumu bilgisayarlarda, mikroçiplerde, otomobillerde ve hesap makinelerinde kullanırız. Silisyum yarı iletkenler sayesinde insanlar aya gitmiştir, internette gezinmiştir. Ama işler bundan altmış yıl önce farklı olsaydı, bugün hepimiz California'nın kuzeyindeki Germanyum Vadisi hakkında konuşuyor olabilirdik...

03-Periyodik Tablonun Galapagos'u.. 

As / Ga / Ce / Y / Yb / Er / Tb 

Ilık oda  sıcaklığında katı olmasına rağmen galyum 84 °F' de (yaklaşık 29°C) erir. Galyumu avucunuzun içinde tutarsanız (çünkü vücut sıcaklığınız 98°F'dir [yaklaşık 36.6°C]) eriyip çekirdekli, kalın bir yalancı civa birikintisine dönüşür. Dokunduğunuzda parmağınızı kemiğe kadar yakmayan birkaç sıvı metalden biridir. Sonuç olarak galyum, kimya erbapları arasında başlıca eşek şakalarından biri haline geldi. Bunsenbeki mizahından kesin bir basamak ileriydi. Galyum kolaylıkla şekillendirile bildiği ve alüminyuma benzediği için en çok tutulan şaka, galyum kaşıklar yapıp, çay fincanının yanına koymak ve çay kaşığı "yutarken" misafirlerin yüzündeki ürkütücü görüntüyü izlemekti..

04-Hepimiz yıldız parçalarıyız 

Fe / Ne / Pb / Ir / Re 

Bugün gökbilimciler Iityum ve demir arasındaki bütün elementleri gelişigüzel şekilde yıldız metalleri olarak bir grupta toplayabilmişlerdir. Eğer bir yıldızda demir bulmuşlarsa, ondan daha küçük şeyleri arama zahmetine bile katlanmazlar, çünkü demir varsa, periyodik tabloda onun bulunduğu yere kadar tüm elementlerin bulunduğunu güvenle varsayabilirsiniz...

Böylece 1984 yılında bazı paleontologlar dinozorların neslinin tükenmesinin daha büyük bir örüntünün parçası olduğunu tartışmaya başladı. Yaklaşık her yirmi altı milyon yılda bir, dünyada kitlesel olarak nesillerin tükendiği saptanmıştı. Dinozorların vadesinin dolduğu bir anda bir asteroitin düşmesi sadece bir tesadüf olabilir miydi?

Felsefeci-tarihçi Eric Scerri şöyle yazar: "Hidrojen ve helyum dışındaki tüm elementler evrenin sadece yüzde O,04'ünü oluşturur. Bu perspektifle bakıldığında, periyodik sistem önemsiz görünebilir. Ama bizim elementlerin göreli miktarlarının çok farklı olduğu dünya üzerinde yaşadığımız gerçeği ortada durmaktadır." Karbon, oksijen ve nitrojen gibi elementleri biçimlendiren nükleer ocaklar ve dünya gibi konuksever yerleri yaratacak süpernova patlamaları olmadan, yaşam asla oluşamazdı." Carl Sagan'ın sevecen bir şekilde söylediği gibi, "Hepimiz yıldız parçalarıyız"...

05-Savaş Zamanlarının Elementleri 

Br / Os / Cı / Mo / W / Sc / Ta / Nb 

Fritz Haber nitrojeni yüzlerce dereceye ısıtıyor, içine biraz hidrojen gazı enjekte ediyor, basıncı normal hava basıncının yüzlerce katına kadar yükseltiyor, önemli bir katalizör olarak biraz osmiyum ekliyor ve bildiğimiz hava, bütün suni gübrelerin öncülü oIan amonyağa (NH3) dönüşüyordu. Piyasadaki ucuz endüstriyel gübreler sayesinde çiftçiler artık kompost yığınlarına ya da tezeğe mahkum olmaktan kurtulmuştu. Birinci Dünya Savaşı çıktığında, Fritz Haber muhtemelen milyonlarca insanı Malthusçu bir kıtlıktan kurtarmıştı ve belki bugün hala 6,7 milyar insanın beslenmesinden dolayı ona teşekkür borçluyuz...

Çeliğe yapılan molibden katkısı demir atomlarının bu zaafını ortadan kaldırarak etrafa kaymalarını engeller. (Bunu ilk keşfedenler Almanlar değildi. On dördüncü yüzyılda Japonya'da bir kılıç yapım ustası çeliğe molibden katarak adanın en imrenilen, ağızları asla körelmeyen ve kırılmayan samuray kılıçları üretiyordu. Ama Japon usta sırrıyla birlikte ölünce bu bilgi de beş yüz yıl boyunca kayboldu.) İşte size en üstün teknolojinin her zaman yaygınlaşmadığını ve bazen kaybolup gittiğini gösteren bir örnek...

Portekiz diktatörü Antonio Salazar Almanya'ya kayda değer miktarda tungsten satmaya ancak 1941 yılında başladı. Tungsten bilinen en sert metallerdendir ve onun çeliğe katılması kusursuz matkap ve testere uçları yapmaya yarar. Ayrıca tungsten başlık takılmış en mütevazı boyutlardaki füzeler bile tankları alaşağı edebilirdi...

06-Tabloyu Tamamlayan Patlama ( Pm / Pu / Co )

07-Soğuk Savaşı Yay 

Bk / Cf / Md / No / Lr / F / Ni / Sg / Db / Bh / Hs / Ds / Cn 

08-Fizikten Biyolojiye ( Tc / Np / N )

Kimyasal elementlerin sınıflandırılması için geliştirilen periyodik tablo, akla kaçınılmaz olarak Dimitri Mendeleyev’i getiriyor. Mendeleyev, elementleri özelliklerine göre sıralayarak elde ettiği periyodik tablodan yola çıkarak o zamanlar henüz bilinmeyen bazı elementlerin bulunacağını ve onların bazı özeliklerini bile öngörmüştür; ki gerçekten de ilerleyen yıllarda Mendeleyev’in açtığı yolda ilerleyen bilim insanları bu tabloyu “tamamladılar.”

09-Zehirli Koridor: "Aah aah" 

Cd / Tl / Bi / Th / Am 

Nükleer teori, bizmutun yarı ömrünün yirmi milyar kere milyar yıl olduğunu söyler; yani evrenin yaşından çok daha fazladır. Evrenin yaşını kendisiyle çarparsanız, aynı rakama ulaşırsınız ve yine de herhangi bir bizmut atomunun yok oluşunu görme şansınız yüzde ellidir. Fransız deneyi az çok Godot'yu Beklerken'e benzese de, işe yaramıştı. Fransız bilimcileri yeterli miktarda bizmut toplamış ve birkaç çürüme olayına tanıklık edebilecek kadar sabırlı davranmıştı. Deney bizmutun kararlı atomların en ağırı olmak yerine, ortadan kalkacak son element olabilecek kadar uzun yaşayacağını kanıtlamıştı...

10-Sabaha Bir Şeyin Kalmaz 

Cu / V / Gd / Ag / S / Rh 

Elementlere dayalı bazı ilaçların geçmişi tahmin edilenden çok daha eskiye dayanır. İddialara göre Romalı memurlar sağlıklı bir hayat sürdürüyor, çünkü yemeklerini gümüş tabaklarda yiyorlardı. Her ne kadar madeni para vahşi hayatta kullanışlı olmasa da, Amerika'ya göç eden öncü aileler, el değmemiş bölgelerden yük arabalarıyla geçerken süt kavanozlarının içine en az birer gümüş paralık yatırım yapıyorlardı, ancak amaç paralarını emniyete almak değil, sütün bozulmasını engellemekti...

Mantar veya algler gibi belli bakteriler bakırdan yapılmış bir şeyin üzerinde hareket ederlerse, bakır atomlarını emerler ve metabolizmaları bozulur (insan hücreleri ise bakırdan etkilenmez). Mikroplar birkaç saatte boğularak ölür...

Kımıldayan küçük hücreler için benzer şekilde ölümcül olan başka bir element de otuz üç numaralı vanadyumdur. Erkekler üzerinde ilginç etkilere sahip olan vanadyum, şimdiye kadar bulunan en iyi sperm öldürücüdür. Sperm öldürücülerinin çoğu sperm hücrelerinin etrafındaki yağlı zarı çözer. Ne var ki bütün hücreler yağlı bir zarIa kaplı olduğundan, bunlar genellikle vajina duvarını da tahriş ederek kadınları maya enfeksiyonuna açık hale getirirler. Haliyle hiç hoş bir durum değil! Vanadyum ise dağınık bir çözünmeden kaçınır ve basitçe sperm kuyruğundaki krank milini çatlatır. Bu kuyruklar sonradan kopar ve spermi tek kürekli sandal gibi fıldır fıldır döndürür...

Gümüş de bakır gibi antiseptik özellikler taşır, ancak sindirildiğinde cildi maviye boyar. Hem de kalıcı olarak. Aslına bakarsanız durum kulağa geldiğinden daha kötüdür, çünkü gümüşlü cilde "mavi" demek basit kaçar. Bunu duyduğunuzda aklınıza eğlenceli bir elektrik mavisi gelebilir, ama gerçekte insanın teni soluk, grileşmiş bir zombi Şirin rengine dönüşür. Neyse ki arjiri adı verilen bu durum ölümcül değildir ve iç hasara yol açmaz. 1900'lerin başlarında frengisini tedavi etmek üzere aşırı dozda gümüş nitrat almış bir adam "Mavi Adam" adıyla gösteri bile yapmıştı... (bu arada tedavi işe yaramamıştı) 

Vücudunuzdaki her proteindeki her aminoasidin solak bir kıvrımı vardır. Aslında var olan her canlı formunda neredeyse her protein sadece solaktır. Eğer astrobiyologlar bir meteorun veya Jüpiter'in uydusunun üzerinde bir mikrop bulurlarsa deneyecekleri ilk şey proteinlerinin bakışımsızlığı olacaktır. Proteinler solaksa, mikrop muhtemelen dünyadan gelen bir kirlenmedir. Eğer değilse kesinlikle uzaylı yaşamı olacaktır...

Pasteur'un kuduzdan kurtardığı küçük çocuk sonradan Pasteur Enstitüsü'nde bekçi oldu. Trajik şekilde, 1940 yılında Alman askerleri Fransa'yı işgal ettiklerinde hala bekçiydi. Bir subay, Meister'den Pasteur'un kemiklerini görmek için mezarını açmasını isteyince, böyle bir şeye iştirak etmektense intihar etmeyi seçti...

11-Elementler Nasıl Aldatır? 

N / Ti / Be / K / Na / I 

1952 yılında İsveçli doktor Per-Ingvar Branemark kemik iliğinin yeni kan hücrelerini nasıl ürettiği üzerinde çalışıyordu. Sağlam bir mideye sahip olan Branemark bunu doğrudan izlemeye karar vererek, tavşanların kalça kemiklerinde delikler açtı ve bu delikleri güçlü ışık karşısında şeffaflaşan, yumurta kabuğu kalınlığında titanyum bir "pencere" ile kapladı. Gözlemleri tatmin ediciydi. Branemark pahalı titanyum ekranlarını daha fazla deneyde kullanmak amacıyla çıkarmaya karar verdi, ama ekranlar sanki damarına basmak ister gibi, yerlerinden kımıldamadılar bile. Pencereleri (ve zavallı tavşanları) gözden çıkardı, ama aynı şey sonraki deneylerde de tekrarlandı. Titanyumun her seferinde kalça kemiğini mengene gibi sardığını fark edince daha derin bir incelemeye girişti. Gördüğü şey genç kan hücrelerini izlemekten daha cazip gelmişti, çünkü protez alanında bir devrim yapmak üzereydi...

12-Politik Elementler 

Cm / Po / Lu / Hf / Pa / La / Mt 

Marie Curie'nin, bir metal olarak işe yaramayan polonyuma bu ismi vermekte aceleci davrandığını da söyleyebiliriz, çünkü çok çabuk parçalanan bu element, Polonya için pekala alaycı bir metafora dönüşebilirdi. Ayrıca Latincenin de ölmesiyle, akıllara Polonia'dan çok, Hamlet'in titrek budalası Polonius'u getirmekteydi. Oysa ikinci element radyum, yarı saydam yeşil bir ışık saçıyordu ve sonradan bütün dünyada tüketici ürünlerinde kullanılmıştı. Hatta insanlar sağlık içeceği olarak radyum kaplı çöleklerde demlenen Revigator adlı bir su bile içtiler. (Rakip şirket Radithor'da önceden süzülmüş radyum ve teryum suyunu şişeleyip satmıştır.) Yani radyum her konuda ağabeyini gölgede bırakmıştır. Radyum çılgınlığının en ünlü zayiatı, dört yıl boyunca her gün bir şişe Radithor radyumu içen çelik kralı Eben Byers'tir. Eben, bunun kendisine ölümsüzlük getireceğine ikna olmuştu. Sonunda eriyip gitti ve kanserden öldü...

13-Para gibi Elementler 

Zn / Au / Te / Eu / Aı

Isaac Newton analiz yasalarını ve muazzam yerçekimi teorisini türetmesinden çok sonra, 1600'lerin son birkaç yılında, İngiltere Kraliyet Darphanesi'nin başına geçti. Newton ellilerinin başlarındayken iyi maaşlı bir devlet görevi istemişti, fakat kendisine duyulan saygıdan dolayı çok paraya az iş gerektiren bir memuriyeti göze alamadı. O yıllarda kalpazanlık, özellikle de köşeleri tıraşlanarak madeni paraların "kırpılması" ve parçaların birlikte eritilerek yeni madeni paralar yapılması Londra'nın nispeten yoksul bölgelerine özgüydü, Büyük Newton ispiyoncular, ayak takımı, ayyaşlar ve hırsızlarla başını belaya soktu, fakat bundan kesinlikle zevk alıyordu. Sofu bir Hıristiyan olan Newton bu günahkarlar hakkında Eski Ahit'in gazabıyla, merhamet göstermeksizin kovuşturma açtı. Hatta adı çıkmış, güvenilmez bir kalpazan olan ve Newton'u yıllarca darphanede dolandırıcılık suçlamasıyla kışkırtan William Chaloner'i astırıp halkın önünde karnını deştirdi... 

Metale dayalı bir ekonominin çağdışı görünmesinin bir sebebi var. Metaller likit halde olmamalarına rağmen, metal pazarı en kararlı ve uzun süreli zenginlik kaynaklarından biridir. Altın veya gümüş olması da şart değil. Satın alınabilecek elementler arasında en değerlisi rodyumdur. (Bütün zamanların en iyi satan müzisyeni olarak ödüllendirmek amacıyla Guinness Rekorlar Kitabı'nın 1979' da Beatie Paul McCartney'e rodyumdan yapılma bir disk vermesinin nedeni budur.) Fakat başka kimse Amerikalı kimyager Charles Hall'un periyodik tablodaki bir elementten, alüminyumdan kazandığı kadar hızlı ve çok para kazanmamıştır...

14-Sanatsal EIementler  

Dy / Pr / Sr / Ru / Ra / Li 

Parker, farklı seçenekler bulması için Yale  Üniversitesi'nden bir metalürji uzmanını işe aldı. Bir yıl içinde şirket hurdadan hallice bir element olan rutenyumdan bir uç için yeni bir patent kayda geçirdi. 1944 yılında her "Parker 51" rutenyumla kaplanmaya başladı. Şimdi dürüst olmak gerekirse, Parker 51 üst düzey mühendisliğine rağmen, en temel görevi olan mürekkebi kağıda akıtmakta çoğu kalemle aşağı yukarı eşdeğerdi. Fakat bir tasarım ilahı olan Moholy Nagy'nin de tahmin ettiği gibi, moda ihtiyaca baskın çıkmıştı. Şirket reklamları, yeni ucu sayesinde Parker 51'in kalemlerin tanrısal katına ulaştığını söyledi ve insanlar bunu almak uğruna eski Parker modelIerini atmaya başladı. "Dünyanın en çok aranan kalemi" olan 51 bir statü sembolü haline geldi; en zarif bankacılar, borsacılar ve politikacılar, ondan başkasıyla çeklerini, faturalarını ve golf skor tablolarını imzalamaz oldu. General Dwight D. Eisenhower ve Douglas Mac-Arthur bile 1945 yılında Avrupa ve Pasifik'te İkinci Dünya Savaşı'nı sonlandıran anlaşmaları 51 ile imzaladılar. Böylesi bir tanıtımla ve savaş sonunda dünyayı tertemiz eden iyimserlik rüzgarı sayesinde, 1944 yılında 440 bin olan satışlar 1947'de 2,1 milyona; o zamanlar en ucuzu 12.50 dolar olan Parker 51'in fiyatı 50 dolara fırladı (bugünse 100 ile 400 dolar arasındadır). Yeniden doldurulabilir mürekkep haznesi ve uzun ömürlü rutenyum uç sayesinde kimsenin kalemi yenilemek zorunda kalmadığını düşünürsek, olağanüstü bir başarıydı bu...

Lityum vücudun iç saatini kontrol eden proteinleri düzenler. Bu saat garip bir şekilde beynin derinliklerinde, özel nöronlardaki DNA'da işlev görür. Özel proteinler her sabah insan DNA'sına yapışır ve belirli bir zaman sonra bozularak ayrılırlar. Güneş ışığı, proteinleri tekrar tekrar ilk haline döndürür, bu sayede çok daha uzun süre tutunurlar. Aslında proteinler sadece karanlık çöktükten sonra, yani beyin çıplak DNA'nın "farkına varıp' uyarıcı üretimini durdurduğunda dökülür. Bu süreç manik depresiflerde ters işler, çünkü proteinler güneş ışığı yokken de DNA'ya sıkı sıkıya bağlı kalırlar. Beyinleri döngüyü durdurması gerektiğini anlayamaz. Bu noktada lityum proteinlerin DNA'dan ayrılmasına yardım eder, bu sayede de insanlar yatışır. Güneş ışığının gün boyunca lityuma baskın olduğunu ve proteinleri ilk haline getirdiğini bilmek gerekir, lityum sadece gece güneş ışığı gittiği zaman DNA'nın serbest kalmasına yardım edebilir. Burada lityum "güneş ışığı karşıtı" olarak iş görür. Nörolojik açıdan güneş ışığının etkisini tersine çevirir ve bu şekilde günlük saati yeniden yirmi dört saate sıkıştırır. Hem manik coşkunun oluşmasını, hem de çöküşün depresyona dönüşmesini engeller... Şiirlerindeki bütün içten ve dokunaklı mısraları arasında Robert Lowell'ın yazdığı hiçbir şey, doktorlar lityum tedavisini başlattıktan sonra yayıncısı Robert Giroux' a yazdığı basit şikayet kadar ızdırap verici olmamıştır. "Bu korkunç bir şey Bob. Katlandığım her şeyin ve sebep olduğum bütün acıların, beynimde küçücük bir tuzun eksikliğinden kaynaklandığını düşünmek çok korkunç."  

15-Deliliğin Elementi 

Se / Mn / Pd / Ra / Rg 

Selenyum eser miktardayken bütün hayvanlarda temel besin maddelerinden biri olmasına rağmen (örneğin insanlarda, AIDS hastalarının kanında selenyum eksikliği doğrudan ölüm habercisidir), yüksek dozlarda zehirli bir maddedir. Kovboylar bunu iyi bilir. Eğer göz kulak olunmazsa, sığırlar bezelye ailesinden tatula olarak bilinen, bazı çeşitleri topraktan selenyum emen bir çayır bitkisini çok fazla yiyebilir. Tatula otunu hapur hupur yiyen sığır sendeleyip tökezlemeye başlar. Ateşi çıkar, acı ve iştahsızlık çeker. Ancak hayvanlar yine de kafalarının iyi olmasından zevk alır. Selenyumun onları delirttiğinin en güvenilir işareti, bu berbat yan etkilerine rağmen sığırların tatulaya bağımlı hale gelmeleri ve her şeyi bırakıp bunu yemeleridir. Bir çeşit hayvan uyuşturucusu gibi düşünebilirsiniz. Hatta kimi hayalperest tarihçiler Little Bighorn Savaşı'nda Custer'ın yenilgisini atlarının savaştan önce tatula yemiş olmasına bağlar. Kökeniyle uyumlu olarak, "selenyum" Yunanca "ay" anlamındaki selene'den gelir ve Latincede "ay" anlamındaki luna ifadesi ise "çılgınca" ve "çılgınlık" kelimeleriyle bağlantılıdır...

16-Kimyanın Yolu, Sıfırın Altına

Sn / Ar / Nd / Rb 

Kalayın alfa-beta geçişi tarih boyunca elverişli bir kimyasal günah keçisi olmuştur. St. Petersburg gibi kışları sert geçen birçok Avrupa ülkesinin yeni ve pahalı kilise orglarındaki kalay boruların, orgu çalan kişi daha tuşlara basar basmaz toza dönüşmesi üzerine efsaneleri vardır. (Gerçi bazı dindar vatandaşlar kalay yerine Şeytan'ı suçlamayı tercih eder.) Dünya tarihinden bir başka örnek daha verelim: 1812 kışında Napolyon aptal gibi Rusya'ya saldırdığında, adamlarının ceketindeki kalay kopçalar ayrılarak rüzgar her estiğinde Fransızların içliklerini ortaya çıkarmıştı. Scott'ın ekibinin karşılaştığı korkunç şartlar gibi, Fransız ordusu da Rusya'da uzun, zorlu koşullar yaşamıştı. Fakat elli numaralı elementin değişkenliği, büyük olasılıkla işleri daha da zorlaştırdı ve tarafsız kimya, tarafların yanlış kararlarından daha kolay suçlanacak bir bahane sundu...

17-Kabarcık Bilimi ( H / Ca / Rf / Rn / Zr / Xe )

18-Saçma Hassaslığın Araçları 

Pt / Kr / Cs / U / Sm / Cr / Fm / Mg 

Sezyum, atomik saatler için uygun bir zemberek sağlar, çünkü en dış kabuğunda bir elektronu vardır ve bunun yakınında sarınacağı başka hiçbir elektron yoktur. Sezyumun ağır, hantal atomları bunları aynı oranda tıngırdatan maser için şişman hedeflerdir. Yine de hantal sezyumda bile dış elektron hızlıdır. Saniyede birkaç düzine veya birkaç bin kez değil, her saniyede 9.192.631.770 ileri-geri hareketi yapar. Biliminsanları kendilerini 9.192.631.769'da kesmektense veya 9.192.631.771'e kadar bazı şeylerin sürüncemede kalmasını beklemektense bu biçimsiz sayıyı seçtiler, çünkü 1955 yılında bir saniye için ilk sezyum saatini üretmeden önceki en iyi tahminlerine uydu. Ne olursa olsun 9.192.631.770 artık sabitlendi. Dünyanın her yerine e-postayla gönderilebilir olma özelliği kazanan ilk temel birim tanımı oldu, hatta 1960 yılı sonrasında metrenin platin çubuktan bağımsızlaşmasına da katkıda bulundu. Bilim insanları astronomik saniyenin yerine sezyum standardını dünyanın resmi zaman ölçümü olarak benimsedi. Ne var ki sezyum standardı dünya çapında kesinliği ve doğruluğu garantiye alarak bilime yarar sağlarken, insanlık bir şeyler kaybetti. Antik Mısırlılar ve Babilliler'den de önce, insanoğlu zamanı takip etmek ve en önemli anlarını kaydetmek adına yıldızları ve mevsimleri kullanıyordu. Sezyum, göklerle olan bu bağlantıyı yok etti, sokak lambalarının takımyıldızları gizlemesi gibi sildi. İyi bir element olmasına rağmen, sezyum ayın veya güneşin şiirsel duygusundan yoksundur. Bununla birlikte, sezyuma geçişin lehindeki iddia, yani sezyum elektronlarının evrenin her köşesinde aynı frekansta titreşiyor olması nedeniyle evrensel olduğu artık pek güvenilir olmayabilir...

19-Periyodik Tablonun Üstü 

Fr / At / Es / Ac / In 

Bilindiği gibi evrendeki parçacıkların yüzde 90'ı hidrojen, diğer yüzde 10'Iuk kısmı ise helyumdur. Dünyanın altı milyon kere milyar kere milyarlarca kiloluk kütlesi de dahil diğer her şey, bir kozmik yuvarlama hatasıdır. Altı milyon kere milyar kere milyarlarca kilonun içinde en ender bulunan element astatinin toplam kütlesi sadece 28.35 gramdır..

Ev kedisine Felis catus diyen sistem, günümüzde yerini kademeli olarak kromozomal DNA barkodlarına bırakıyor. Yani güle güle bilinçli şempanze Homo sapiens, hoş geldin TCATCGGTCATIGG...

Bir gün uzaylılar dünyayı ziyarete gelirse, onlarla iletişim kurabileceğimizin bir garantisi yok, hatta muhtemelen "Dünyaca" konuşacakları bile şüpheli. Ses yerine feromonlar veya ışık sinyalleri kullanabilir ve karbondan bile yapılmamış olabilecekleri için etrafta bulunmaları diğer canlıları zehirleyebilirler. Ne yapıp edip akıllarına girmeyi becersek bile, aşk, tanrılar, saygı, aile, para, barış gibi bize ait ilgi alanları onlara anlamsız gelebilir. Onların önüne çıkartabileceğimiz ve kavramalarını sağlayacağımız şeyler, sadece pi gibi sayıIar ve periyodik tablodur...

Kitabın isminin nereden geldiğini merak edenler için de, 
“evde denemeyiniz” uyarısıyla:  

Bu arada tabloda varlığı bilinen ama elde edilmeyen 4 elementte bulundu ve isimlendirme aşamasına geldi..Bununla ilgili habere buradan ulaşabilirsiniz..

web sayfası