Tarihin her dönemine ait bir yaşam barındıran Anadolu topraklarında Luviler adlı gizemli bir halk yaşamıştır. Gizemli halk nitelemesini koyuyoruz çünkü; bugüne kadar Luviler ile ilgili yeterli doygun bir bilgi sağlanamadı.
Anadolu’da emperyal, ilk merkezi devlet kurma başarısını göstermiş Hititler (Hatti Ülkesi İnsanları) gibi Luviler’de hala Anadolu topraklarına nereden nasıl geldikleri çözüme kavuşturulmuş değildir.
M.Ö. 2000 yılında kendilerinden sıkça söz ettiren Luviler, dil olarak Hint-Avrupa dil ailesine bağlı olduğu kesinlik kazanmıştır. Bu tarihlerde Hint- Avrupa dil ailesine bağlı olan diğer halklardan Hititler, güçlü bir devlet ve döneminin en büyük gücü olma özelliğini taşıyarak, Palalar, sessiz sedasız, Luviler ise, kültürel izler bırakarak tarih sahnesinden çekilmişlerdir.
Luvilerin ortaya çıkışları hakkında bazı bilim insanlarının teorileri:
-Anadolu’ya, Balkanlar ya da Kafkasya üzerinden yavaş yavaş bir nevi sızma yöntemi ile geldiler
-Karadeniz’in kuzey steplerinden (Rusya) Avrupa içlerine doğru aktılar
-Anadolu’da hep vardılar başka yerden gelmediler
-Luvice dilinin ve lehçelerinin çözülmesiyle, kültürel gelişimin Mezopotamya'dan ve hatta Antik Yunan'dan Anadolu'ya değil Anadolu'dan daha güneye ve batıya doğru yayıldığını iddia etmektedir. örneğin Troya kentinde Luvice dilinin konuşulduğunun belgelenmesiyle, Troya'nın da Luvi krallığı'nın bir uzantısı olduğu tezi artık daha da güçlenmiştir...
Luvilerin en önemli özelliği Anadolu topraklarındaki bir dili ilk kez yazıya geçirmiş olmalarıdır. Tarih bilimi güney ve batı Anadolu’da Luvi’lerden daha önce yaşamış ve uluslaşmış bir halkın ve Luvi dilinden daha önce konuşulmuş bir dilin varlığını asla saptayamamıştır.
Hititlilerden günümüze ulaşabilen bütün belge ve yazıtlarda “nasili” denilen kendi dilleri kullanılmıştır, fakat Hititlerin dini ve idari bazı yazıtlarında farklı bir dil daha kullandıkları ortaya çıktı. Başlarda bu yazıya Hitit hiyeroglif yazısı denilse de sonradan bunun yanlış olduğu ortaya çıktı ve bu dilin, Luvi dilinin ta kendisi olduğu saptandı.
Hiyeroglif tarzdaki bu yazının dışında, Anadolu'da bilinen daha eski bir yazı türü yoktur. Luvi dilinin küçük ama önemli parçaları günümüze kadar gelebilmiş, yaşayan ve insanlığın çok ama çok eski zamanlarından günümüze kadar çok şey getirmiş bir dildir.
Luvi dili dillerin anasıdır ve Anadolu emeklemeden önce, bir bebeğin ilk defa konuşması gibi, tarihinde ilk kez Luvi diliyle konuşmuştur. İnsanlığın bu en eski dilleri, söylenmesi en kolay seslerle başlamış, basit ve sade bir müziğe, örgüye sahiptir.
Bilimsel çalışmalar bu dilin Anadolu’nun en eski dili olduğunu ve bu dilin yok olmaktan kurtulamamış Hitit çivi yazısından sonra bile Anadolu’da varlığını devam ettirdiği ve yaklaşık 700 yıl daha kullanıldığı saptandı.
örnek sözcükler:
anni = anne
pati = adım
atti = dışarısı
tatiş = baba
Bu konuda bir de çok değerli bir sözlük mevcut
Ahmet Ünal-Hititçe Büyük Sözlük-Hattice, Hurrice, Hiyeroglif Luvicesi, Palaca
“Luvi" kelimesi Hitit ve Luvi dilinde “ışık insanı” anlamına geliyordu, bu kelimenin kökeni de Luvi dilindeki “lu” yada “luw” dan gelmektedir. “lu” Luvi dilinde “ışık, pırıltı, ışıldamak, aydınlık, aydınlanmak” anlamına geliyordu. Bu sözcük daha sonra birçok dile de geçerek varlığını sürdürmüştür.
Likya dilinde lu(w) / Hitit dilinde lukk / Latince lux / Ermenice luys / İngilizce light / Fransızca luire / Almanca licht
“Likya” ismi tarihte ilk kez, Hititliler ve Mısırlılar arasında yapılmış Kadeş antlaşmasına ait metinlerde geçer, Likya kelimesi bu tabletlerde Hititçe bir kelime olan “Lukka” olarak yazılıdır. Hitit dilinde Lukka 'ışık ülkesi', anlamına gelmektedir.
Bazı tarihçiler güneşin etkisini, Likya coğrafyasında yılın hiçbir dönemi kaybetmediği için Hititlilerin Likyalılar’a bu isimle seslendiklerini söylerler ve buradan hareketle Likya uygarlığının da Luvilerle bağlantıları olduğunu düşünebiliriz. Büyük ihtimalle Likya dili, Luvi dilinin devamıydı.
Likya dilinin ve alfabesinin Büyük İskender’in anadolu seferinden sonra unutulmaya yüz tuttuğunu biliyoruz. Büyük İskender’in Anadolu’da yaymak istediği Hellen-Yunan kültürü politikasından sonra Likya uygarlığı ve daha birçok Anadolu uygarlığı için hiçbirşey eskisi gibi olmadı.
Anadolu’da yer alan ve -ssos, -asos, -nthos son ekleriyle biten yer isimlerinin Yunan öncesi bir dilden miras kaldığı uzun zamandır ifade ediliyor.
Batı Anadolu’da Miletos, Ephesos, Assos, Myonnesos, Lebedos gibi pek çok antik kent olduğu malum. Bunlardan Miletos’un Hitit metinlerindeki Millawanda olduğu biliniyor. Ephesos’un da Arzawa’nın başkenti Apaşaş olduğu büyük oranda kabul görüyor.
Girit’te ise Knossos, Phaistos'un M.Ö. 2000-1450 yılları arasında varlık göstermiş Minos medeniyetinin kentleri olduğu biliniyor. Buradan Minos medeniyetini yaratan halkın Anadolu’dan Girit’e göç etmiş Luviler olduğu sonucuna ulaşılabilir.
Minos’ta hem boğa hem de ana tanrıça inanışının güçlü olduğunu, bu halktan kalan duvar resimlerinden, mühürlerden ve diğer sanat eserlerinden anlamak mümkün.
Gerek gök tanrısını simgeleyen boğanın gerekse ana tanrıça inanışının Çatalhöyük’ten, Neolitik dönemden beri Anadolu’da bulunduğunu biliyoruz. Dolayısıyla eşsiz saraylarıyla ünlü Minos medeniyetini yaratan halkın Girit’e Anadolu’dan göç etmiş olduğu yönündeki sav hiç de mantıksız değil.
Kesin olan şu ki bilinen ve yazıya dökülmüş en eski Hint-Avrupa dilini konuşan Luviler, önemli bir halktı. Luviler, bin yıldan uzun süre varlığını korudu ve Batı Anadolu’ya göç eden Yunanlara eski Anadolu’nun birikimlerini aktardı.
Sonuçta bu topraklardan çıkan bir halk ve kültür var ortada, sahip çıkmak adına Adana Seyhan Belediyesi Türkiye'de bir ilki gerçekleştirerek "Antik Luvi Kültür Merkezini" hayata geçirdi.. Yazıdaki görsellerin hepsi bu merkezden..
Bir de kokusu oldu Luvilerin : Luvilavant
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder